■ نظارت بر ساخت موج‌شکن بخش عمران

چکیده:
بدون شک ایمن نمودن حمل و نقل دریایی، تامین امنیت دریایی و رشد اقتصادی مناطق واقع در سواحل جنوبی کشور بدون احداث بنادر جدید و توسعه و ترمیم بنادر موجود میسر نمی‌گردد. در پروژه‌های بندرسازی، احداث موج شکن بعنوان ابتدایی‌ترین و ضروری‌ترین امر مورد توجه قرار می‌گیرد. در سالهای گذشته طرح و اجرای موج‌شکن‌های متعددی در سواحل و جزایر خلیج فارس و دریای عمان به منظور عدالت گستری، توسعه رفاه عمومی و افزایش امنیت دریایی آغاز گردیده است. یکی از مهمترین مسائل در اجرای چنین پروژه عظیم ملی، نظارت بر ساخت این موج‌شکن‌ها می‌باشد. علی رغم اینکه کنترل کیفیت عملیات اجرایی یکی از مهترین بخش‌های پروژه در ساخت موج شکنها می‌باشد اما متاسفانه در کتب، استانداردها و مدارک فنی به آن کمتر پرداخته شده است و این امر موجب شده تا بصورت سلیقه‌ای رفتار گردد. در این مقاله پس از معرفی پروژه ملی احداث موج‌شکن‌های طرح توسعه بنادر کوچک چند منظوره در سواحل جنوبی کشور، روش‌های نظارت و اطمینان از کیفیت اجرایی بر ساخت موج‌شکن‌های توده سنگی سنتی مورد بررسی قرار می‌گیرد. این مقاله می‌تواند برای ناظرین، بخش کنترل کیفی پیمانکاران EPC و حتی پیمانکار عملیات اجرایی مفید واقع گردد.

مقدمه

خلیج فارس و دریای عمان به عنوان اولین و مهمترین عامل تامین نیازهای اقتصادی جمعیت ساکن در نوار ساحلی جنوب کشور می‌باشد که این امر می‌تواند بواسطه فعالیت‌های صیادی و یا تجاری میسر می‌گردد. با توجه به وجود چنین پتانسیل بالقوه عظیمی که در مناطق جنوبی کشور وجود دارد، امروزه مناطق جنوبی و نوار ساحلی جنوب کشور در زمره مناطق محروم کشور دسته‌بندی می‌شوند که اصلی‌ترین دلیل آن کمبود امکانات زیر بنایی مورد نیاز جهت به فعلیت رسیدن پتانسیل‌های منطقه می‌باشد. پروژه احداث موج شکنهای طرح توسعه بنادر چند منظوره کوچک، به منظور خدمت رسانی بیشتر به مناطق محروم سواحل جنوبی کشور و همچنین توسعه دفاع غیر عامل، برای اولین بار در مرداد ماه ۱۳۸۷ از سوی فرماندهی محترم کل سپاه پاسداران مطرح گردید و ریاست محترم جمهور موافقت خود را در خصوص اجرای ۳۰۰ بندر کوچک مردمی اعلام نمودند. در راستای اهداف دولت، سازمان بنادر و دریانوردی به عنوان متولی این پروژه و به عنوان کارفرما اقدام به انعقاد قرارداد با دو پیمانکار بزرگ کشور (خاتم الانبیاء و خاتم الاوصیاء) نمود که خاتم الانبیاء عهده دار اجرای موج شکنهای مذکور در سواحل استانهای خوزستان، بوشهر و هرمزگان گردید و خاتم الاوصیاء نیز موظف به ساخت موج شکنها در سواحل استان سیستان و بلوچستان شد. شرکت آتی پارس نیز به عنوان مدیریت طرح از سوی کارفرمای محترم انتخاب شد و وظایف خویش را در خصوص مسئولیتهای واگذار شده در چارچوب قرارداد آغاز نمود. با عنایت به سوابق و تجربیات شرکت طرح نواندیشان در پروژ‌ه‌های بزرگ دریایی سواحل خلیج فارس و دریای عمان، از سوی کارفرمای محترم به عنوان نماینده کارفرما و دستگاه نظارت انتخاب گردید و طی قراردادی در تاریخ ۱۱/۰۸/۸۹ شروع به انجام وظایف محوله خود نمود. لازم به ذکر است تا کنون تعداد حدود ۶۰ موج شکن در حال اجرا هستند که تعداد ۶ موج شکن تحویل موقت گردیده و حدود ۱۴ موج شکن نیز در مراحل پایانی می‌باشند.

با عنایت به احداث تعداد قابل توجه موج شکن­های سنگی در سواحل جنوبی کشورمان (خلیج فارس و دریای عمان) و با توجه به اهمیت نظارت بر ساخت این موج شکن­ها، ارائه روش­هایی برای نظارت بر مراحل ساخت آنها ضروری به نظر می­رسد. لذا نوشتار حاضر مبتنی بر تجربه مولف (۱۳۶۱ تا کنون) در زمینه کارهای دریایی و همچنین بر اساس مبانی مطالعاتی و با در نظر گرفتن روش­های متداول ساخت این گونه سازه­ها ارائه می­گردد. در این خصوص ابتدا موارد مهم در خصوص نظارت بر عملیات استخراج سنگ و حمل آن به کارگاه، روش­های نظارت در حین استقرار، هزینه خسارت وارده بر موج­شکن در حال احداث، نحوه محاسبه حجم لایه­های مختلف و مواردی نظیر فاصله حمل مطرح می­گردد.

نظارت بر عملیات استخراج سنگ از معادن

با توجه به نحوه عملکرد موج­شکن­های توده سنگی در برابر نیروهای محیطی و نظر به اینکه به منظور اقتصادی شدن فواصل حمل معمولاً مصالح سنگی از معادن نسبتاً نزدیک به محل پروژه استخراج می­شوند، نظارت بر عملیات استخراج و حمل مصالح سنگی بخصوص سنگ­های لایه آرمور از اهمیت ویژه­ای برخوردار است. معمولاً قبل از شروع عملیات استخراج سنگ با بازدیدهای میدانی کارشناسان خبره، گمانه زنی و انجام آزمایشات اولیه می­توان از ذخیره و کیفیت سنگ معدن تا حدودی اطمینان حاصل نمود. در بسیاری از موارد در شروع عملیات لازم است رویه سطحی معدن که احتمالاً شامل لایه های هوازده و آلتره شده می­باشد پاکسازی شود و به نقطه­ای از معدن، خارج از محدوده عملیات اصلی حمل گردد. پس از آماده شدن جبهه کاری، انجام آزمایشات پایه شامل تعیین وزن مخصوص، درصد جذب آب، مقاومت فشاری، درصد سائیدگی و درصد افت وزنی با سولفاتها و نیتراتها ضروری می­باشد. نتایج حاصل از آزمایشات سنگ باید در محدوده حداقل و حداکثر رواداری­های مجاز بر اساس مشخصات فنی منضم به قرارداد که معمولاً در شرایط خصوصی پیمان گنجانیده می­شود، قرار داشته باشد. این آزمایش­ها می­بایست بطور مستمر و دوره­ای معمولاً به ازاء هر ۵۰۰۰ تا ۷۰۰۰ متر مکعب سنگ استخراج شده انجام شود. چنانچه سینه کار معدن نشان دهنده تغییر ظاهری حاکی از تغییر کیفیت باشد در آن صورت علاوه بر آزمایشات دوره­ای، انجام آزمایشات اضافی مربوط به تغییرات ظاهری نیز ضروری می­باشد.

علاوه بر ضروری بودن آزمایش­های سنگ، نکته حائز اهمیت بررسی سنگ­های استخراج شده موجود در معدن از نظر کانی­شناسی مانند ترک­های احتمالی در سنگ­ها بخصوص برای لایه آرمور، درصد احتمالی وجود کانی­های رسی در سنگ، لایه بندی و از همه مهمتر ناپیوستگی­ها می­باشد. در شرایطی که نتایج آزمایشگاهی سنگ قابل قبول تشخیص داده شده باشد، با توجه به اینکه نمونه گیری معمولاً در حد و اندازه­های قابل حمل به آزمایشگاه صورت می­پذیرد، بررسی نمونه­های میدانی توسط مهندس ناظر مستقر در معدن نیز تاکید می­شود. بعنوان مثال ممکن است یک لایه مارن در یک قطعه سنگ آرمور مثلاً ۵ تنی وجود داشته باشد که در نمونه­گیری دیده نشده باشد و پس از قرارگیری سنگ در دریا، به تدریج لایه مارن در آب حل شده و سنگ آرمور به دو یا چند قطعه تقسیم می­شود که نتیجه آن کاهش وزن یک قطعه سنگ و نهایتاً ناپایداری در مقابل امواج خواهد بود.

عملیات استخراج سنگ در معادن معمولاً با توجه به نوع مصالح و محدودیت­های احتمالی به روش­های مختلفی نظیر استفاده از بیل مکانیکی مجهز به پیکور، مواد منفجره و ... انجام شود. در استخراج سنگ­ها، بخصوص در مورد سنگ­های آرمور، جلوگیری از خردشدگی بیش از حد سنگ­ها، کنترل ابعاد سنگ­های استخراج شده و همچنین کنترل نسبت بیشترین بعد سنگ به کمترین بعد آن می­بایست مدنظر قرار گیرد. در صورتی­که سنگ­ها خاصیت تورق داشته و بیش از حد مجاز ورقه­ای شود (نسبت بیشترین بعد به کمترین بعد سنگ در حد مجاز ارائه شده در مشخصات فنی نباشد) بایستی از حمل و مصرف آن­ها در موج­شکن جلوگیری بعمل آید.

مهمترین نکته حائز اهمیت پس از عملیات استخراج سنگ، تفکیک سنگ­ها می­باشد. به منظور تفکیک سنگ­ها لازم است که سنگ­ها با محدوده­های تناژ و ابعاد متفاوت در محوطه­های جداگانه­ای دپو شوند تا بدین ترتیب در حین بارگیری و حمل سنگ، دامنه­های مختلف تناژ سنگ بصورت جداگانه به محل ساخت موج شکن شود. در این راستا برای راهنمایی تیم اجرایی پیمانکار مستقر در معدن سنگ می­توان در محوطه­های دپوی معدن، برای هر محوطه یک نمونه سنگ با تناژ یا قطر اسمی مشخص بر روی یک سکو قرار داد تا پرسنل ذیربط در حین تفکیک سنگ، با الگوگیری و قیاس سنگ­های استخراج شده با سنگ نمونه مستقر بر روی سکو، راحت­تر بتوانند عملیات تفکیک را انجام داده و از طرفی اطمینان بیشتری نسبت به قرارگیری دامنه گروه سنگ در محدوده مشخصات فنی حاصل شود.

نکته ای که برای مهندسین ناظر مستقر در معادن استخراج سنگ پیمانکار حائز اهمیت می­باشد توجه به چگونگی بارگیری سنگها پس از عملیات تفکیک اولیه می­باشد. نظر به اینکه حمل سنگ معمولاً توسط کامیون­های کمپرسی انجام می­شود معمولاً پیمانکار اطاق کمپرسی حمل سنگ را با استفاده از نبشی نمره ۱۰ آهن­کشی می­نماید که تا حدودی جلوی ضربه ناشی از سقوط سنگ به کف اطاقک کاهش یابد، لیکن در مواردی که بارگیری سنگ به کامیون توسط لودر انجام می­شود با توجه به ارتفاع اطاق کمپرسی (حدود ۵/۱ متر) سقوط آزاد سنگها از ارتفاع ۵/۱ متری به کف اطاق اجتناب ناپذیر است. در این شرایط به منظور کاهش ضربه وارده به کف اطاق کمپرسی، معمولاً ابتدا مقداری مصالح ریزدانه در کف اطاق ریخته می­شود و سپس سنگهای درشت بارگیری می­شود. انجام این کار منجر به تداخل محدوده تناژ سنگ­هایی می­شود که قبلاً تفکیک شده­اند و بنابراین در این گونه موارد بایستی دستور تفکیک ثانویه در محل دپوی موج شکن به پیمانکار داده شود.

چنانچه پیمانکار کامیون­های حمل سنگ را از معدن مستقیماً بر روی موج شکن تخلیه نماید در این صورت می­بایست در هنگام بارگیری در محل معدن، از تفکیک صحیح سنگ اطمینان حاصل شده باشد و در غیر این صورت اجازه حمل مستقیم سنگ از معدن به موج­شکن داده نشود. در این موارد لازم است پیمانکار محلی را برای تفکیک و دپوی مجدد سنگ در مجاورت موج شکن ایجاد نماید و مطابق روش فوق­الذکر با استقرار سنگ نمونه، برای هر گروه سنگ بر روی یک سکو و نصب تابلوی تناژ (دامنه وزنی) در کنار سنگ نمونه نسبت به تخلیه سنگهای وارده از معدن و انجام تفکیک ثانویه اقدام نماید.

در خصوص استخراج و تفکیک و بارگیری سنگهای لایه مغزه، چنانچه استخراج سنگهای حفاظتی مدنظر پیمانکار باشد و در این فرآیند، سنگهای خرد شده در حد مغزه تفکیک و بارگیری شود، معمولاً در این حالت، مغزه دارای درصد کمی ریزدانه (زیر یک کیلوگرم) می­باشد لیکن در مواردی که بافت معدن به گونه­ای باشد که صرفاً سنگهای مغزه قابل استحصال باشد و سنگهای درشت از معدن به دست نیاید یا به ندرت سنگ درشت حاصل شود در این حالت احتمال وجود ریزدانه در دانه بندی بیشتر است. در مورد سنگهای لایه مغزه می­بایست دقت نمود تا حتی الامکان مصالح ریزدانه­ بارگیری نشود و مصالح عاری از مواد آلی و ارگانیک باشد. در مواردی که مصالح مغزه اصطلاحاً حاوی خاک باشد معمولاً پیمانکار با استفاده از باکت سرندی اقدام به بارگیری مغزه به کامیون­های حمل سنگ می­نماید. لیکن ناظر مقیم در معدن باید توجه داشته باشد هنگام بارگیری توسط باکت سرندی صرفاً بخش تحتانی خاک داخل باکت از سرند عبور می کند و خاک موجود در قسمت فوقانی باکت به دلیل" قوچ بند" شدن دانه­های زیرین همچنان باقی می­ماند.

تهیه باکت سرندی جهت نصب بر روی بیل مکانیکی

یکی از روش­های معمول دیگری که برای سرند مصالح مغزه استفاده می­شود روش "سرند ثقلی" می­باشد. در حالتی که عملیات استخراج توسط بلدوزر و در ارتفاع انجام می­شود با رانش مصالح مغزه از بالای معدن به پایین و در اثر سُر خوردن مصالح بر روی دامنه شیبدار معدن و غلطیدن مصالح به پایین، در اثر نیروی جاذبه، سنگهای درشت­تر زودتر به پایین می­رسد و در فاصله دورتری از پای کار می­ایستد و به همین ترتیب سنگهای ریزتر با فاصله کمتری از پای معدن قرار می­گیرد. در نتیجه سنگ­های به پایین غلطیده شده به کمک نیروی ثقل سرند می­شوند، لذا ناظر معدن در هنگام بارگیری دستور خارج نمودن بخش خاکدار را از محوطه عملیات می دهد تا مصالح مناسب با لودر مجهز به باکت سرندی بارگیری گردد.

۳- مراحل نظارت در بخش استقرار سنگ
۳-۱- نظارت بر تنظیم شیب جداره لایه­‌های مختلف

با توجه به روابط طراحی موج­شکن­های توده سنگی، شیب لایه آرمور یکی از پارامترهای تاثیرگذار بر وزن آرمور می­باشد و بدین جهت اجرای دقیق شیب جداره­ها نیز از اهمیت ویژه­ای برخوردار است. با توجه به اینکه نظارت و دقت در اجرای شیب لایه­های زیرین موجب اجرای صحیح لایه­های فوقانی خواهد شد لذا اهمیت تنظیم شیب جداره لایه ها از لایه مغزه شروع می­شود.

معمولاً پیمانکار بر اساس تجربه اپراتور بیل مکانیکی و با استفاده از طناب اقدام به تنظیم شیب جداره مغزه می­نماید. با این روش دقت کافی برای تنظیم شیب به دست نمی­آید، البته ممکن است شیب تنظیم شده در محدوده رواداری مجاز قرار گیرد لیکن اعمال دقت کافی در تنظیم شیب جداره لایه مغزه که اجرای آن به مراتب از لایه­های فیلتر و آرمور راحت­تر است نتیجه مطلوبی را در تنظیم شیب لایه­های بعدی فراهم می­کند. بهترین روش کنترل شیب در حین اجرای عملیات، استفاده از شابلون فلزی (بجای طناب) می­باشد به نحوی که همواره زیر شابلون با سطح تئوریک شیب جداره حدود ۲۰ سانتیمتر فاصله داشته باشد. با اتخاذ این روش حتی در حین اجرای شیب نیز می­توان بصورت چشمی نسبت به شیب اجرا شده و لبه زیرین شابلون قضاوت نمود تا اشکالات شیب اجرا شده قبل از مراحل برداشت مشترک نیز به مسئول عملیات پیمانکار (مباشر موجش­کن) داده شود تا در حین اجـــــرا از خطاهای مربوط به عدم دید کافی شابلون جلوگیری بعمل آمده و پیمانکار نیز برای اصلاح خطاها، مجبور به دوباره کاری نشود. همچنین با اتخاذ این روش در وقت صرفه جویی شده و عملیات اجرایی از سرعت بیشتری برخوردار خواهد شد.

در مواردی که پیمانکار ترجیح می­دهد برای سرعت بخشی به عملیات اجــرایی، لایه مغزه را با شیب ایستائی (بخصوص در آبهای عمیق اجرا نماید)، در این حالت پیمانکار به هزینه خود جهت پر کردن فضای باقیمانده (تا رسیدن به خط پروژه شیب جداره لایه مغزه) از مصالح فیلتر استفاده می­کند و بنابراین فقط شیب فیلتر تحویل می­شود. در این موارد لازم است پیمانکار قبل از شروع عملیات اجرائی نسبت به ارائه روش اجرایی و اخذ تاییدیه از دستگاه نظارت اقدام نماید. بدیهی است احجام قابل تایید در روش اخیرالذکر طبق خط پروژه خواهد بود و هزینه اضافی بابت مصرف سنگهای فیلتر در لایه مغزه، پرداخت نمی­شود.

مراحل تحویل­‌گیری لایه‌­ها

برداشت مشترک

امروزه در اکثر کارگاه­های پیمانکار معمولاً دوربین­های نقشه­برداری توتال استیشن وجود دارد. در صورتی­که پیمانکار این دوربین را در اختیار داشته باشد، ناظر نقشه بردار به همراه نقشه بردار پیمانکار اقدام به برداشت مشترک می­نمایند و پرینت خروجی دوربین به امضا طرفین می­رسد تا متعاقباً نسبت به ترسیم پروفیل­های عرضی اقدام شود. در صورتی که دوربین توتال استیشن وجود نداشته باشد به روش سنتی با استفاده از رقوم و فاصله می­توان اقدام به برداشت شیب جداره لایه­ها نمود. حداقل برداشت برای ترسیم پروفیل عرضی سه نقطه و اگر فواصل (ارتفاعی) نقاط ترجیحاً یک متر باشد عملیات برداشت از دقت بیشتری برخوردار خواهد شد. فواصل طولی نقاط برداشت شده (فاصله دو پروفیل عرضی) برابر با مشخصات فنی انتخاب می­گردد و در صورتی که فاصله ذکر نشده باشد ترجیحاً برابر با ۱۰ متر در نظر گرفته می­شود.

ترسیم پروفیل‌­های عرضی

امروزه به منظور ترسیم پروفیل­های عرضی از نرم­افزارهایی نظیر Land و یا SDR Map استفاده می­شود. بدین ترتیب با انتقال داده­های برداشت­های مشترک توسط حافظه قابل حمل به کامپیوتر، پروفیل عرضی ترسیم می­شود.

ترسیم پروفیل های عرضی موج شکن با استفاده از نرم افزار Land

برای بررسی قابل قبول بودن مقاطع عرضی اجرا شده، می­توان مطابق شکل فوق و با ترسیم محدوده رواداری­های مجاز به صورت خط­چین اقدام نمود. چنانچه نقاط برداشت شده در داخل محدوده خط­چین قرار گیرد مقطع اجرا شده در محدوده رواداری مجاز می­باشد و در صورتی که در خارج از محدوده خط چین قرار گیرد در این حالت شیب اجرا شده قابل قبول نبوده و لایه اجرا شده قابل تحویل به دستگاه نظارت نمی­باشد. در حالت اخیر باید مجدداً کیلومتراژ موردنظر توسط عوامل پیمانکار با استفاده از ماشین آلات مستقر بر روی موج­شکن اصلاح شود و پس از اصلاح، اقدام به برداشت مجدد نموده و در صورت تایید اقدام به تنظیم فرمت تحویل لایه گردد.

مقطع عرضی شماتیک برای تحویل لایه فیلتر
تحویل لایه­‌های مختلف موج‌­شکن

پس از ترسیم پروفیل­های عرضی، چنانچه عملیات برداشت مشترک حاکی از قرارگیری مقطع در محدوده رواداری مجاز باشد در آن صورت اقدام به تنظیم فرمت برداشت مشترک خواهد شد. این فرمت توسط ناظر نقشه بردار، ناظر مقیم و سرپرست نظارت از سوی دستگاه نظارت و همچنین عوامل نقشه بردار، دفتر فنی و سرپرست کارگاه پیمانکار به امضاء خواهد رسید. قبل از امضاء برگه تحویل، ناظر نقشه بردار باید از صحت داده­های برداشت شده و همچنین صحت ترسیم پروفیل عرضی اطمینان حاصل نماید و ناظر موج شکن از کیفیت عملیات استقرار (نتایج آزمایشات، فضای خالی حداقل، تطابق دامنه وزنی سنگها) مطمئن شود و در نهایت سرناظر با توجه به جمیع جهات و رعایت توالی لایه­ها اقدام به تحویل لایه­ها می­نماید. برای ارائه نمودن و دسته بندی مدارک مربوط به تحویل لایه­ها بهتر است برای هر لایه یک زونکن تهیه شود و با درنظر گرفتن بازوهای فرعی و اصلی، برای پنج لایه مختلف موج­شکن تعداد ۱۰ زونکن لازم خواهد شد و در صورت وجود بازوی دسترسی، این تعداد به ۱۵ عدد خواهد رسید. تعداد نسخ لازم برابر با ۵ نسخه می­باشد که از این تعداد دو نسخه برای کارفرما ، یک نسخه برای پیمانکار، و دو نسخه برای مشاور در نظر گرفته خواهد شد.

نظارت بر شکل ظاهری لایه­‌ها

پس از حصول اطمینان از مطلوب بودن نتایج آزمایش سنگهای مصرفی و قبل از عملیات برداشت مشترک، ناظر مستقر بر روی موج­شکن باید نسبت به وجود حداقل تخلخل ممکن در بین قطعات سنگ (با توجه به اندازه قطعات)، اطمینان حاصل نماید و در صورتی که در بین قطعات فضای خالی بیش از حد متعارف وجود داشته باشد (فضای خالی بین قطعات سنگ در لایه­های حفاظتی باید به مراتب کوچکتر از حد پایین دامنه سنگ لایه مربوطه باشد)، در اینصورت باید پیمانکار را ملزم به رفع نقص نماید. همچنین شکل قرارگیری سنگ­ها در لایه آرمور باید به گونه­ای باشد که هر دانه سنگ با سنگهای مجاور در تماس باشد و قفل و بست خوبی را ایجاد کند. از دیگر نکات بسیار مهم که مهندسین ناظر مستقر بر روی موج شکن باید بدان توجه نمایند عدم تداخل دامنه­های مختلف سنگ می­باشد. لذا قبل از شروع برداشت مشترک بازرسی چشمی در خصوص رعایت دامنه وزنی سنگ ضروری می­باشد. در برخی موارد مشاهده می­شود که قبل از بازرسی چشمی (رعایت شکل ظاهری از قبیل رعایت دامنه سنگ، رعایت حداقل فضای خالی و رعایت قفل و بست بین سنگ­ها)، اقدام به برداشت مشترک شده و بعداً شکل ظاهری توسط مهندس ناظر مقیم مستقر در کارگاه احداث موج­شکن مورد بازرسی قرار گرفته است. در این موارد چنانچه شکل ظاهری دارای معایبی باشد مجدداً پس از رفع عیوب بایستی برداشت مشترک صورت پذیرد و انجام این امر مشکلاتی را فیمابین پیمانکار و دستگاه نظارت به همراه خواهد داشت. بنابراین اکیداً توصیه می­شود قبل از اقدام به برداشت مشترک، سرناظر منطقه باید نسبت به کیفیت سنگ (نتایج آزمایشات) و شکل ظاهری (مانند ابعاد سنگ) اطمینان کافی حاصل نماید و سپس برداشت مشترک انجام شود.

یکی از مواردی که معمولاً پیمانکاران از آن شکایت دارند احتمال الزام ایشان به روش موزائیک چینی می­باشد. باید توجه داشت تحویل لایه بر اساس سه شرط تحویل مقطع با محدوده رواداری مجاز، فضای خالی مجاز و رعایت قفل و بست در صورتی انجام می­پذیرد که پیش نیازهای مربوطه از قبیل کنترل کیفی و رعایت دامنه وزنی سنگ قبلاً انجام شده باشد. بدیهی است چنانچه سنگهای لایه نهایی بصورت کاملاً صاف و موزائیکی چیده شده باشند مقدار بالاروی موج بیشتر می­شود و برعکس هر چقدر سطح تمام شده ناصاف­تر باشد نتیجتاً انرژی موج هنگام بالاروی بیشتر مستهلک خواهد شد.

چگونگی طراحی و استفاده از میر دریایی

با توجه به اینکه برای برداشت مشترک در سطوح بالای تراز آب، امروزه با استفاده از دوربین توتال استیشن، اکثراً از منشور استفاده می­شود باید توجه داشت که شاخص را در لابلای خلل و فرج لایه­ها قرار نگیرد و همواره پای شاخص بر روی سطح لایه مربوطه قرار گیرد. در بسیاری از موارد برای برداشت­های تراز زیر آب تهیه میر دریایی در محل کارگاه ضروری است. بدین منظور، با توجه به قطر متوسط دانه بندی (قطر اسمی =Dn) مکعب فرضی را در نظر در نظر گرفته می­شود که قطر آن برابر با Dn باشد. حال کره­ای را در داخل مکعب فرضی محاط نموده و این کره توسط میلگرد (نمره ۸ یا ۱۰) در محل کارگاه توسط پیمانکار ساخته خواهد شد. سپس میر یا شاخص نقشه برداری در داخل آن قرار می­گیرد به طوری که صفر میر مماس با قسمت تحتانی کره باشد. با استفاده از میر دریایی همواره می­توان اطمینان داشت که شاخص در لابلای خلل و فرج سنگها (بخصوص در برداشت های زیرآبی) قرار نگرفته و رقوم­های به دست آمده با سطح لایه مربوطه همخوانی دارند.

هزینه خسارات وارده به موج شکن در حال احداث

با توجه به اینکه انجام بیمه تمام خطر مهندسی، جزء وظایف پیمانکار می­باشد که هزینه آن را کارفرما پرداخت می­نماید در عملیات اجرا، پیمانکار مکلف به رعایت توالی لایه­ها و حداکثر طول مجاز پیشرفت طولی هر لایه بدون پوشش که معمولاً در بخش مشخصات خصوصی پیمان ذکر می­گردد و معمولاً برابر با ۳۰ متر تا ۵۰ متر می­باشد می­باشد. بنابراین چنانچه توالی لایه­ها رعایت شده باشد و در حین عملیات اجرایی، بروز طوفان منجر به بروز خسارت به سازه موج شکن در حال احداث گردد در این حالت با تایید دستگاه نظارت مبنی بر رعایت حداکثر طول مجاز پیشروی، هزینه خسارت وارده از طریق بیمه تمام خطر قابل جبران می باشد. در مواردی که پیمانکار توالی لایه­ها را رعایت ننماید و به ریسک خود پیشروی طولی لایه را از حداکثر مجاز بدون پوشش که در مشخصات خصوصی تعریف شده بیشتر اجرا نماید و بروز طوفان منجر به وارد شدن خسارت به موج شکن در حال احداث گردد، در این حالت جبران خسارات وارده تماماً به عهده پیمانکار می­باشد. لذا مهندس ناظر مقیم و به خصوص سرناظر مربوطه چنانچه مواردی را مشاهده کند که پیمانکار بیشتر از حد مجاز اقدام به پیشروی لایه بدون پوشش لایه بعدی نموده است باید بلافاصله مراتب را بصورت کتبی به پیمانکار اخطار دهد و مسئولیت­های مترتبه را به مشارالیه گوشزد نماید.

نحوه محاسبه احجام لایه‌­های مختلف موج شکن

با توجه به اینکه در بخش ترسیم پروفیل­های عرضی موج شکن، نحوه تحویل­گیری لایه­های مختلف تشریح گردید لیکن معمولاً در زمان رسیدگی به صورت وضعیت­های کارکرد پیمانکار این سوال مطرح می­شود که محاسبه احجام، مثلاً احجامی که در محدوده رواداری مجاز قرار دارد ولی بالاتر از خط پروژه می­باشد چگونه باید انجام شود. قاعدتاً مشخصات خصوصی پیمان باید به گونه­ای تهیه شده باشد که دربرگیرنده کلیه ابهامات احتمالی که در حین عملیات اجرایی و یا رسیدگی به صورت وضعیت­ها مطرح می­شود را شامل گردد، لیکن چنانچه این موارد در مشخصات خصوصی پیمان ذکر نشده باشد، غالباً خط پروژه ملاک پرداخت خواهد بود که البته باید مورد توافق طرفین پیمان نیز قرار بگیرد.

چنانچه خط پروژه ملاک پرداخت گردد، پیمانکار سعی می­نماید در محدوده رواداری مجاز خط پروژه را رعایت نماید و چنانچه پایین تر از خط پروژه، مثلاً لایه فیلتر را تحویل دهد در این صورت مجبور خواهد شد با مصالح دارای قیمت بیشتر ( لایه آرمور) جبران کسری را بنماید و چنانچه لایه را فراتر از خط پروژه ( و در محدوده رواداری مجاز) تحویل دهد در این صورت مثلاً لایه فیلتر و یا آرمور که باید حداقل در ۲ لایه با ضخامت مشخصی اجرا شود، قابل اجرا ( از نظر ضخامت و دامنه وزنی سنگ) نخواهد بود. بنابراین توصیه می­شود مهندس ناظر مقیم موج­شکن به گونه­ای عملیات اجرایی را کنترل نماید تا در موقع برداشت مشترک حتی الامکان لایه­های اجرا شده به خط پروژه نزدیک باشد.

یکی از موارد مهمی که ممکن است در محاسبه احجام با آن مواجه شویم بحث نشست موج­شکن می­باشد. بطور کلی دو نوع نشست برای موج شکن­های در حال احداث در نظر گرفته می­شود:

الف- نشست ناشی از در هم فرورفتن مصالح سنگی
ب- نشست ناشی از فرو رفت مصالح سنگی در بستر دریا

در حالت اول مقدار نشست جزئی است و از این بابت هزینه­ای به پیمانکار پرداخت نخواهد شد. لیکن در حالت دوم چنانچه در مشخصات خصوصی پیمان صراحتاً ذکر شده باشد در این صورت هزینه نشست به پیمانکار پرداخت می­گردد. در حالت اخیرالذکر، مهندس ناظر مقیم و همچنین ناظر نقشه­بردار باید کنترل­های لازم را برای محاسبه احجام مربوط به نشست انجام دهند. بدین منظور یک نقطه ثابت (غیر قابل نشست) و معمولاً در ساحل بعنوان بنچ مارک ارتفاعی انتخاب می­گردد و مستمراً در موقع برداشت­های ارتفاعی سطح لایه مغزه از این بنچ مارک استفاده می­شود. در برخی موارد با وجود اینکه نتایج آزمایش­های ژئوتکنیک نشان­دهنده مقاومت کافی بستر در مقابل بارهای وارده (شامل وزن موج­شکن در حال احداث) است احتمال دارد به علت وجود یک رگه سست (با پهنه باند محدود) در بستر دریا که به طور اتفاقی در محل گمانه زنی واقع نشده باشد نشست­های موضعی در حین عملیات اجرایی مشاهده شود. در این موارد نیز دستگاه نظارت باید، مطابق با مشخصات خصوصی قرارداد عمل نموده و احجام مربوط به نشست را بصورت دقیق کنترل و بررسی نماید.

محاسبه فاصل حمل سنگ از معادن به محل موج شکن

نظر به اینکه معمولاً از دو یا چند معدن برای تامین سنگ موردنیاز موج شکن ها استفاده می شود و هر معدن با توجه به پتانسیل خود بخشی از سنگ لایه های موج شکن را تامین می نماید، لذا کنترل سنگهای وارده به محل احداث موج شکن برای دستگاه نظارت به منظور بررسی صورت وضعیت ها، حائز اهمیت می باشد.

سرناظر باید تدابیری اتخاذ نماید تا کامیون های حمل سنگ از هر معدن به تفکیک قابل اندازه گیری باشد. برای محاسبه فاصله حمل برای هر معدن از مرکز ثقل معدن مربوطه تا مرکز ثقل موج شکن مشترکاً با پیمانکار اندازه گیری و مراتب صورتجلسه شود تا برای رسیدگی به صورت وضعیت ها مورد بهره برداری قرار گیرد.

در صورتی که کنترل سنگ های وارده به تفکیک هر معدن به محل موج شکن از دقت لازمه برخوردار نباشد، در این حالت احتمال اینکه پیمانکار فاصله حمل بیشتر ( صورتجلسه شده) را در صورت وضعیت ها لحاظ کند وجود دارد و لذا آمارهای مربوطه، تعداد کامیون ها و یا احجام سنگ های وارده از هر معدن باید به دقت درگزارشات روزانه ثبت گردد.

نظارت در حین استقرار و پس از استقرار

بهترین حالت اعمال نظارت بر عملیات اجرایی پیمانکار، در حین استقرار لایه های مختلف موج شکن می باشد، بدیهی است ناظر مقیم موج شکن همواره باید در محل احداث موج شکن حضور داشته باشد و بر مراحل مختلف عملیات استقرار نظارت نمایــد. چنانچه عملیات استقرار خارج از ساعات کاری ناظر ادامه یابد در این صورت یا با افزایش ساعات کاری ناظر ( اضافه کاری) و یا با انجام بازرسی ( نظارت پس از استقرار) باید از کیفیت عملیات اطمینان حاصل شود.

در مواردی که نظارت پس از استقرار سنگ انجام می شود با فرض اینکه سنگهای فاقد مشخصات فنی در لایه های مربوطه مستقر شده باشد، در این صورت ناظر مقیم باید سنگهای نامناسب را با استفاده از رنگ اسپری علامت گذاری نموده و تا خروج سنگهای نامناسب از موج شکن موضوع را پیگیری کند. همچنین در این مورد باید تذکر کتبی به پیمانکار داده شود تا از حمل و استقرار سنگهای نامناسب در مراحل بعدی، جلوگیری به عمل آید.

نتایج

بطور کلی نظارت بر اجرای موج شکن را می‌توان به سه بخش عمده نظارت بر انتخاب و استخراج مصالح سنگی، تفکیک و حمل و نهایتاً استقرار آنها تقسیم نمود. در بخش انتخاب و استخراج ناظرین بایستی کمال دقت را جهت تعیین معدن مناسب و سنگ مصرفی با انجام آزمایشات مربوطه و مقایسه نتایج آزمایشات با الزامات فنی به عمل آورند تا از همان ابتدا جلوی حمل مصالح نامرغوب به موج‌شکن گرفته شود.

در خصوص تفکیک و حمل مصالح ناظر می‌تواند با قرار دادن اشل های مناسب و نمونه‌هایی از سنگ‌های لایه‌های مختلف نظارت دقیق تری به این عملیات داشته باشد. ضمناٌ ناظر می‌باید بر رعایت نکات ایمنی و HSEدر حمل مصالح و سایر بخش های اجرایی دقت لازم را بعمل آورد تا از وقوع حوادث جلوگیری گردد.

در بخش استقرار نیز مسائلی مانند استفاده از سنگ مناسب، بررسی شیب لایه‌های مختلف و ضخامت آنها، میزان خلل و فرج، رواداریها و تناژ سنگ و روش اجرای پیمانکار دارای اهمیت می‌باشد.

نتیجه‌گیری و جمع‌بندی

در مجموع از آنجاکه اصلاح بخش های مختلف موج شکن پس از اجرا سخت و گاهی ناممکن می‌باشد لذا ناظرین و مسئولین کیفیت اجرایی می‌بایست با حضور مستمر و سرکشی در هنگام اجرا و اعلام تذکرات و راهنمایی ها به پیمانکار جلوی انحراف عملیات اجرایی را نسبت به نقشه‌های مهندسی بگیرند. جهت نظارت دقیق تر پیشنهاد می‌گردد در ابتدای پروژه نسبت به اخذ روش اجرایی پیمانکار و بررسی فنی و اعلام نظر در این خصوص اقدام و سپس با اعمال روش‌های نظارتی ذکر شده در این مقاله نسبت به کیفیت مناسب عملیات اجرایی اطمینان حاصل گردد. مقایسه مداوم عملیات اجرایی با نقشه‌های مهندسی تائید شده بطور مستمر بایستی صورت گیرد و از اجرای عملیاتهای مغایر با نقشه‌ها مگر در حالتی که دستور کار مورد تائید وجود داشته باشد جلوگیری شود.